متادون چیست؟ راهنمای کامل عوارض، دوز مصرفی و جایگزین‌ها

متادون یک داروی مخدر صنعتی است که به‌ عنوان مسکن قوی و برای درمان وابستگی به مواد افیونی مانند هروئین و تریاک استفاده می‌شود. این دارو در طول جنگ جهانی دوم توسط دانشمندان آلمانی تولید شد و بعدها در ایالات متحده برای تسکین دردهای شدید مورد استفاده قرار گرفت. امروزه این دارو علاوه بر نقش تسکین‌ دهنده درد، به‌ عنوان بخشی از برنامه‌ های درمانی ترک اعتیاد به مواد مخدر نیز تجویز می‌شود.

آگاهی از دوز مصرفی مناسب و عوارض جانبی متادون اهمیت زیادی دارد، زیرا مصرف نادرست آن می‌تواند منجر به مشکلات جدی شود.

متادون چیست؟

متادون یک داروی مخدر صنعتی است که به‌ عنوان یک مسکن قوی و همچنین برای درمان وابستگی به مواد افیونی مانند هروئین و تریاک استفاده می‌شود. این دارو به دلیل اثر طولانی‌ مدت خود در کاهش علائم ترک و جلوگیری از وسوسه مصرف مجدد، در برنامه‌ های درمان اعتیاد به کار می‌رود.

تاریخچه و توسعه متادون

این دارو برای نخستین بار در طول جنگ جهانی دوم توسط دانشمندان آلمانی ساخته شد و پس از آن به ایالات متحده منتقل گردید. در ابتدا به‌ عنوان یک مسکن جایگزین برای مورفین مورد استفاده قرار گرفت، اما بعدها مشخص شد که می‌تواند در درمان اعتیاد به مواد افیونی نیز مفید باشد.

نحوه عملکرد متادون در بدن

این دارو با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی و گیرنده‌ های افیونی در مغز، علائم ترک را کاهش داده و درد را تسکین می‌دهد. متادون عملکردی متفاوت از سایر مواد افیونی دارد و اثرات آن برای مدت طولانی‌ تری در بدن باقی می‌ماند. نحوه تأثیر آن به شرح زیر است:

• اتصال به گیرنده‌ های افیونی مغز: متادون مانند سایر مواد مخدر به گیرنده‌های میو (μ) در مغز متصل شده و اثرات تسکین‌ دهنده ایجاد می‌کند.
• کاهش علائم ترک: این دارو با تقلید اثرات مواد افیونی، شدت علائم ترک را کاهش می‌دهد و از وسوسه مصرف مجدد جلوگیری می‌کند.
• ماندگاری طولانی در بدن: اثر متادون بین 24 تا 36 ساعت باقی می‌ماند، که باعث کاهش نیاز به مصرف مکرر آن می‌شود.
• عدم ایجاد سرخوشی ناگهانی: برخلاف موادی مانند هروئین، متادون به آرامی در بدن آزاد می‌شود و از ایجاد حس سرخوشی شدید جلوگیری می‌کند.
• تأثیر بر سطح نوروترانسمیترها: متادون بر دوپامین و سایر انتقال‌ دهنده‌ های عصبی تأثیر گذاشته و به ایجاد تعادل در عملکرد مغز کمک می‌کند.

تفاوت متادون با سایر داروهای مخدر

متادون در مقایسه با سایر داروهای مخدر دارای ویژگی‌های منحصر به‌ فردی است که آن را به گزینه‌ای مناسب برای درمان وابستگی به مواد افیونی تبدیل می‌کند.  جدول زیر تفاوت‌های این دارو با سایر مواد مخدر را نشان می‌دهد:

ویژگی‌ها	متادون	هروئین	مورفین
مدت اثر	24-36 ساعت	4-6 ساعت	4-6 ساعت
ایجاد سرخوشی	کم	زیاد	متوسط
احتمال وابستگی	بالا	بسیار بالا	بالا
استفاده در ترک اعتیاد	بله	خیر	خیر
نوع مصرف	قرص، شربت، تزریقی	تزریقی، استنشاقی، تدخینی	تزریقی، خوراکی
خطر اوردوز	متوسط تا بالا	بسیار بالا	بالا
سرعت اثرگذاری	آهسته و پایدار	سریع	سریع

کاربردهای متادون

متادون به‌ عنوان یک داروی مخدر مصنوعی، کاربردهای مختلفی دارد که مهم‌ترین آن‌ها شامل درمان وابستگی به مواد افیونی و کنترل دردهای شدید و مزمن است. این دارو تحت نظر پزشک تجویز شده و باید طبق دستور مصرف شود تا از عوارض جانبی و خطرات احتمالی جلوگیری شود.

درمان اعتیاد به مواد افیونی (هروئین، تریاک)

متادون یکی از رایج‌ ترین داروها برای ترک وابستگی به مواد مخدر افیونی مانند هروئین و تریاک است. این دارو با تأثیر طولانی‌ مدت خود، علائم ترک را کاهش داده و از میل شدید به مصرف مواد جلوگیری می‌کند. استفاده از این دارو در برنامه‌ های درمانی باید به‌ تدریج کاهش یابد تا وابستگی به خود این دارو نیز کنترل شود.

استفاده در کنترل دردهای مزمن و شدید

متادون علاوه بر درمان وابستگی به مواد مخدر، به‌ عنوان یک مسکن قوی برای کنترل دردهای شدید و مزمن نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو به‌ ویژه در بیمارانی که به سایر مسکن‌ های مخدر مانند مورفین یا اکسی‌کدون مقاوم شده‌اند، تجویز می‌شود. مزایای آن در تسکین درد عبارت اند از:

1. تأثیر طولانی‌ مدت: برخلاف بسیاری از داروهای مسکن که نیاز به مصرف مکرر دارند، اثر آن تا 36 ساعت در بدن باقی می‌ماند.
2. کاهش نیاز به دوزهای بالا: به دلیل قدرت اثر بالا، بیماران معمولاً به دوزهای کمتری نسبت به سایر مسکن‌های مخدر نیاز دارند.
3. موثر در برابر دردهای سرطانی و عصبی: این دارو برای بیمارانی که دردهای مزمن ناشی از سرطان، آسیب‌های عصبی یا بیماری‌های پیشرفته دارند، تجویز می‌شود.
4. گزینه‌ای مناسب برای بیمارانی که به سایر مخدرها مقاوم شده‌اند: در برخی موارد، بیمارانی که به مورفین یا اکسی‌ کدون پاسخ نمی‌دهند، با مصرف آن تسکین درد بهتری را تجربه می‌کنند.

مقایسه تأثیر متادون با سایر داروهای ترک اعتیاد

برای درمان وابستگی به مواد افیونی، داروهای مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. متادون یکی از رایج‌ترین این داروها است، اما گزینه‌های دیگری مانند بوپرنورفین و نالترکسون نیز در فرآیند ترک اعتیاد کاربرد دارند.  جدول زیر مقایسه‌ای بین این دارو و سایر داروهای ترک اعتیاد ارائه می‌دهد:

ویژگی‌ها	متادون	بوپرنورفین	نالترکسون
مدت اثر	24-36 ساعت	24-72 ساعت	متغیر
کاهش علائم ترک	بله	بله، اما کمتر از متادون	خیر
ایجاد سرخوشی	کم	بسیار کم	ندارد
خطر اوردوز	متوسط تا بالا	پایین	ندارد
نیاز به تجویز پزشک	بله	بله	بله

دوز مصرفی متادون

دوز مصرفی این دارو بسته به هدف درمان (ترک اعتیاد یا کنترل درد) متفاوت است. مصرف آن باید تحت نظر پزشک انجام شود، زیرا دوز نامناسب می‌تواند منجر به وابستگی، مسمومیت یا عوارض جانبی شدید شود.

• دوز استاندارد برای ترک اعتیاد: معمولاً درمان با دوز 10 تا 30 میلی‌گرم در روز آغاز و بر اساس پاسخ بدن فرد و شدت وابستگی تا 60 تا 120 میلی‌گرم در روز افزایش یابد.
• دوز مصرفی برای کنترل درد: برای بیماران مبتلا به دردهای مزمن، دوز اولیه معمولاً 2.5 تا 10 میلی‌گرم هر 8 تا 12 ساعت است.

مدت زمان تأثیرگذاری متادون در بدن

اثر متادون پس از 30 دقیقه تا 1 ساعت از مصرف آغاز می‌شود. اوج اثر دارو در حدود 2 تا 4 ساعت پس از مصرف رخ می‌دهد. مدت زمان اثر آن 24 تا 36 ساعت است، به همین دلیل نیاز به مصرف مکرر ندارد.

نحوه مصرف متادون

این دارو به اشکال مختلفی در دسترس است و بسته به شرایط بیمار و نوع درمان، روش مصرف آن متفاوت خواهد بود. پزشک بر اساس نیاز بیمار و هدف درمانی، مناسب‌ ترین شکل دارویی متادون را تجویز می‌کند. اما رایج ترین روش‌های مصرف آن به شرح زیر است:

1. قرص: رایج‌ ترین شکل دارویی متادون است که برای درمان ترک اعتیاد و کنترل درد استفاده می‌شود. قرص را باید با آب بلعید و از خرد کردن یا جویدن آن خودداری کرد.
2. شربت: برای بیمارانی که نیاز به دوز دقیق‌تر دارند، شربت متادون تجویز می‌شود. این شکل دارویی برای کنترل بهتر دوز در بیمارانی که تحت درمان ترک اعتیاد هستند، مناسب است.
3. تزریقی: مصرف تزریقی متادون کمتر رایج است و معمولاً در بیمارستان‌ها و تحت نظارت پزشکی برای تسکین دردهای شدید استفاده می‌شود.

فعل و انفعالات قرص متادون در بدن

پس از مصرف، متادون در بدن تحت فرآیندهای مختلفی قرار می‌گیرد که شامل جذب، متابولیسم، دفع و تأثیر بر گیرنده‌های مغزی است. این فرآیندها تعیین می‌کنند که دارو چگونه اثر می‌گذارد، چه مدت در بدن باقی می‌ماند و چگونه از بدن دفع می‌شود. جدول زیر این فرآیندها را به‌ طور خلاصه نشان می‌دهد:

فرآیند	توضیحات	مدت‌ زمان تقریبی
نحوه جذب در دستگاه گوارش	پس از مصرف خوراکی، متادون از طریق دستگاه گوارش جذب می‌شود.	30 دقیقه تا 1 ساعت برای شروع اثر، 2 تا 4 ساعت برای اوج اثر
متابولیسم در کبد	متادون توسط آنزیم‌های CYP3A4 و CYP2B6 در کبد تجزیه می‌شود. سرعت متابولیسم بسته به فرد متفاوت است.	متغیر، بسته به عملکرد کبد و ژنتیک فرد
نحوه دفع از بدن	عمدتاً از طریق ادرار و تا حدی از طریق مدفوع دفع می‌شود.	نیمه‌عمر بین 15 تا 55 ساعت
تأثیر بر گیرنده‌های افیونی مغز	با اتصال به گیرنده‌های مو (µ-opioid receptors)، علائم ترک را کاهش داده و ترشح دوپامین را تنظیم می‌کند.	اثر طولانی‌مدت، تا 24 ساعت یا بیشتر

عوارض جانبی متادون

مصرف متادون، مانند سایر داروهای افیونی، می‌تواند عوارض جانبی متعددی داشته باشد. این عوارض به دو دسته کوتاه‌ مدت و بلندمدت تقسیم می‌شوند. برخی از این عوارض خفیف و موقتی هستند، اما برخی دیگر می‌ توانند خطرناک و مزمن باشند.

عوارض کوتاه‌ مدت

این عوارض در بیشتر افراد خفیف هستند و با تنظیم دوز یا گذشت زمان کاهش می‌یابند. بااین‌حال، در برخی موارد ممکن است شدیدتر شوند و نیاز به بررسی پزشکی داشته باشند. در ادامه، مهم‌ترین عوارض کوتاه‌ مدت آن ذکر شده است:

• سرگیجه و خواب‌ آلودگی: متادون باعث سرکوب سیستم عصبی مرکزی می‌شود که می‌تواند منجر به خواب‌ آلودگی و کاهش تمرکز شود.
• تهوع و استفراغ: این دارو ممکن است دستگاه گوارش را تحریک کرده و در برخی افراد منجر به احساس تهوع یا استفراغ شود.
• یبوست و خشکی دهان: متادون با کاهش حرکات روده‌ ای می‌تواند باعث یبوست شود، همچنین برخی افراد ممکن است احساس خشکی دهان داشته باشند.
• کاهش ضربان قلب و افت فشار خون: متادون می‌تواند ضربان قلب را کاهش داده و باعث افت فشار خون شود که در نتیجه ممکن است فرد دچار سرگیجه یا احساس ضعف شود.

عوارض بلند مدت

یکی از مهم‌ترین این مشکلات وابستگی و اعتیاد است؛ اگرچه متادون برای درمان وابستگی به مواد مخدر تجویز می‌شود، اما خود نیز می‌تواند باعث ایجاد وابستگی جسمی و روانی شود و قطع ناگهانی آن منجر به بروز علائم ترک گردد.

از دیگر عوارض مهم، مشکلات قلبی است. مصرف طولانی‌ مدت متادون می‌تواند موجب افزایش فاصله QT در نوار قلب شود که این امر خطر آریتمی‌های خطرناک را افزایش داده و در برخی موارد ممکن است به مشکلات جدی قلبی منجر شود.

کبد و کلیه‌ها نیز تحت تأثیر مصرف متادون قرار می‌گیرند، زیرا این دارو در کبد متابولیزه شده و فشار زیادی بر عملکرد کبد وارد می‌کند. همچنین این دارو می‌تواند تعادل هورمونی بدن را مختل کرده و باعث کاهش میل جنسی شود.

یکی دیگر از این عوارض، عوارض متادون بر مغز و تاثیر آن بر سلامت روانی است. برخی افراد در طول مصرف طولانی‌ مدت دچار افسردگی، اضطراب و تغییرات خلقی می‌شوند که ممکن است نیاز به مداخله پزشکی و روان‌ درمانی داشته باشد.

هشدارها و افراد آسیب‌ پذیر

مصرف این دارو برای برخی افراد می‌تواند خطرات بیشتری به همراه داشته باشد. در این گروه‌ها، متادون ممکن است عوارض جدی ایجاد کند یا نیاز به تنظیم دقیق دوز داشته باشد. در ادامه، گروه‌های پرخطر که باید در مصرف آن احتیاط کنند، معرفی شده‌اند.

زنان باردار و شیرده

متادون می‌تواند از طریق جفت به جنین منتقل شود و منجر به سندرم ترک نوزادی (NAS) شود که علائمی مانند تحریک‌ پذیری، مشکلات تنفسی و تغذیه‌ای را در نوزاد ایجاد می‌کند. همچنین، این دارو از طریق شیر مادر نیز منتقل شده و ممکن است بر سلامت نوزاد تأثیر بگذارد.

بیماران قلبی

افرادی که مشکلات قلبی مانند اختلالات ریتم قلب یا افزایش فاصله QT در نوار قلب دارند، در معرض خطر بیشتری برای آریتمی‌ های قلبی هستند. متادون می‌تواند این مشکلات را تشدید کند و منجر به عوارض خطرناک شود.

بیماران کلیوی و کبدی

از آنجا که متادون در کبد متابولیزه شده و از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود، افرادی که مشکلات نارسایی کبدی یا کلیوی دارند، ممکن است در دفع این دارو دچار مشکل شوند. این مسئله می‌تواند منجر به تجمع دارو در بدن و افزایش خطر اوردوز شود.

افراد مسن

با افزایش سن، متابولیسم داروها کندتر می‌شود و حساسیت بدن به متادون افزایش می‌یابد. این مسئله خطر بروز عوارض جانبی مانند سرگیجه، افت فشار خون و خواب‌ آلودگی شدید را در افراد مسن بیشتر می‌کند.

کودکان و نوجوانان

به دلیل سیستم عصبی حساس‌تر، مصرف تصادفی یا نادرست متادون در کودکان و نوجوانان می‌تواند به مسمومیت شدید یا حتی مرگ منجر شود. همچنین، این گروه سنی در معرض خطر بالاتری برای وابستگی به این دارو قرار دارند.

تداخلات دارویی قرص متادون

متادون با برخی داروها تداخل دارد و ممکن است خطر عوارض جدی یا کاهش اثربخشی را افزایش دهد. مهم‌ترین تداخلات دارویی عبارت‌اند از:

1. داروهای آرام‌ بخش (دیازپام، زاناکس): افزایش خطر سرکوب تنفسی و کما.
2. ضد افسردگی‌ها و ضد روان‌ پریشی‌ها: افزایش خواب‌آلودگی و تغییرات خلقی.
3. الکل: تشدید کاهش تنفس و خطر اوردوز.
4. آنتی‌ بیوتیک‌ها و ضد قارچ‌ها (اریترومایسین، کتوکونازول): افزایش سطح متادون در خون و خطر سمیت دارویی.
5. داروهای ضد ویروسی (ریتوناویر، لوپیناویر): تغییر متابولیسم متادون و کاهش یا افزایش اثر آن.
6. مسکن‌ های مخدر (مورفین، فنتانیل): افزایش خطر وابستگی و مسمومیت.

جایگزین‌ های متادون

برای ترک اعتیاد یا کنترل درد، داروهای جایگزینی به‌ جای متادون وجود دارند که برخی از آن‌ها عوارض و خطر وابستگی کمتری دارند. این جایگزین‌ها را در ادامه بررسی می کنیم.

داروهای مشابه برای ترک اعتیاد

برای ترک اعتیاد به مواد مخدر، داروهای مختلفی جایگزین متادون وجود دارند که هر کدام ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند. در جدول زیر، برخی از داروهای مشابه برای ترک اعتیاد و ویژگی‌ های آن‌ها مقایسه شده است:

دارو	ویژگی‌ها	مزایا و معایب
بوپرنورفین	افیونی با اثرات طولانی‌مدت و قدرت پایین‌تر از متادون.	خطر وابستگی کمتر، نیاز به دوز پایین‌تر، عوارض کمتر.
نالوکسان	داروی ضدافیونی که برای مسمومیت و جلوگیری از اوردوز مصرف می‌شود.	مصرف به‌عنوان ضدپادزهر برای اوردوز مواد افیونی.
سابوکسون	ترکیب بوپرنورفین و نالوکسان.	ترکیب دو دارو برای جلوگیری از سوءاستفاده و وابستگی.

روش‌های غیر دارویی ترک اعتیاد

علاوه بر داروهای کمک‌ کننده به ترک اعتیاد، روش‌های غیر دارویی نیز وجود دارند که می‌توانند به فرد در فرآیند ترک کمک کنند و در برخی موارد اثربخشی بیشتری داشته باشند. مراجعه به بهترین مرکز متادون درمانی در تهران، می تواند در استفاده از این روش ها موثر باشد. در ادامه، برخی از این روش‌ها را معرفی کرده ایم.

1. روان‌ درمانی و مشاوره ترک اعتیاد: شامل انواع درمان های شناختی-رفتاری می شود.
2. روش‌های توانبخشی و درمان‌های جایگزین: درمان‌های جامع که شامل بستری شدن در مراکز ترک اعتیاد و نظارت پزشکی و استفاده از گروه های حمایتی می‌شود.
3. تغییر سبک زندگی و حمایت‌های اجتماعی: ورزش و فعالیت بدنی و همچنین حمایت های خانواده به بهبود روحیه و کاهش اضطراب کمک می‌کنند.

سوالات متداول

1. متادون تا چه مدت در بدن باقی می‌ماند؟

این دارو معمولاً بین ۲۴ تا ۴۸ ساعت در بدن باقی می‌ماند.

۲. آیا متادون می‌تواند باعث اوردوز شود؟

بله، مصرف زیاد متادون ممکن است به اوردوز و مشکلات تنفسی یا کما منجر شود.

۳. چگونه می‌توان متادون را به‌صورت ایمن قطع کرد؟

قطع دارو باید تدریجی باشد تا علائم ترک به حداقل برسد.

۴. آیا متادون تأثیری بر عملکرد جنسی دارد؟

بله، مصرف طولانی‌ مدت آن ممکن است باعث کاهش میل جنسی شود.

۵. بهترین روش جایگزین برای ترک متادون چیست؟

بوپرنورفین و روان‌ درمانی می‌توانند جایگزین‌های مناسبی برای ترک متادون باشند.