متادون چیست و چرا برای ترک اعتیاد استفاده می‌شود؟
متادون، دارویی شبه مخدر، در دنیای پزشکی به‌عنوان راهی برای رهایی از اعتیاد به مواد افیونی مانند هروئین، مورفین و کدئین شناخته می‌شود. اما این ناجیِ ظاهری، خود می‌تواند تبدیل به دامی پنهان شود و فرد را در اعتیادی دیگر گرفتار کند. در این مقاله، به بررسی این موضوع می‌پردازیم که متادون چیست، چرا برای ترک اعتیاد استفاده می‌شود و ترک اعتیاد به آن چه مدت طول می‌کشد.
مزایای استفاده از متادون
متادون با اتصال به گیرنده‌های اپیوئیدی در مغز، علائم خماری و ترک اعتیاد به مواد افیونی را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. این امر به فرد کمک می‌کند تا به‌تدریج مصرف مواد مخدر را قطع کند و به زندگی عادی خود بازگردد. مزایای استفاده از متادون شامل موارد زیر هستند.
- کاهش علائم ترک اعتیاد: متادون با اتصال به گیرنده‌های اپیوئیدی در مغز، علائم خماری و ترک اعتیاد مانند اضطراب، افسردگی، درد عضلانی و بی‌خوابی را تا حد زیادی تسکین می‌دهد و به فرد در عبور از این دوره طاقت‌فرسا یاری می‌رساند.
کاهش میل به مصرف مواد مخدر: با فعال‌کردن گیرنده‌های اپیوئیدی، متادون میل به مصرف مواد مخدر را در فرد کم‌رنگ می‌کند و او را در مسیر پاکی و سلامتی هدایت می‌کند.
- کاهش مرگ‌ومیر ناشی از سوءمصرف مواد: متادون با کاهش مصرف مواد مخدر تزریقی و رفتارهای پرخطر، خطر ابتلا به HIV و هپاتیت را کاهش می‌دهد و به‌طورکلی، مرگ‌ومیر ناشی از سوءمصرف مواد را به طرز چشمگیری پایین می‌آورد.
- کاهش جرم و جنایت: باثبات و آرامش نسبی که متادون به فرد معتاد می‌دهد، تمایل به ارتکاب جرم و جنایت برای تأمین مواد مخدر به طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.
- بهبود عملکرد اجتماعی: متادون به فرد کمک می‌کند تا در زندگی اجتماعی خود فعال‌تر شود و روابط سالمی با خانواده و دوستان خود برقرار کند.
- کاهش هزینه‌های درمان: در مقایسه با سایر روش‌های درمان اعتیاد، متادون به‌عنوان یک داروی ارزان و قابل‌دسترس شناخته می‌شود.
علائم اعتیاد به متادون
متادون، دارویی که برای رهایی از اعتیاد به مواد افیونی مانند هروئین و مورفین به کار می‌رود، خود می‌تواند اعتیادآور باشد. در صورت مصرف بیش از حد یا سوءمصرف متادون، فرد به این دارو وابسته شده و علائمی را تجربه می‌کند که نشان‌دهنده اعتیاد به متادون است که این علائم در ادامه شرح داده می‌شوند.
علائم جسمانی
- تنگ شدن مردمک‌ها: یکی از بارزترین علائم اعتیاد به متادون، تنگ شدن مردمک‌ها است. یبوست: متادون می‌تواند باعث یبوست شدید و مزمن شود.
- تعریق بیش از حد: تعریق بیش از حد، به‌خصوص در شب، می‌تواند از علائم اعتیاد به متادون باشد. خواب‌آلودگی: خواب‌آلودگی و کسالت مداوم از دیگر علائم رایج اعتیاد به متادون است.
- تهوع و استفراغ: تهوع و استفراغ، به‌خصوص در ابتدای مصرف متادون، می‌تواند از علائم اعتیاد به این دارو باشد.
- سرگیجه و سردرد: سرگیجه و سردرد از دیگر علائم شایع اعتیاد به متادون هستند.
- کاهش اشتها: بی‌اشتهایی و کاهش وزن می‌تواند از علائم اعتیاد به متادون باشد.
علائم روانی
- اضطراب و افسردگی: اضطراب و افسردگی از علائم رایج اعتیاد به متادون هستند. بی‌قراری و تحریک‌پذیری: بی‌قراری و تحریک‌پذیری از دیگر علائم شایع اعتیاد به متادون هستند.
- اختلال در خواب: بی‌خوابی یا خواب ناآرام از علائم اعتیاد به متادون است.
- ناتوانی در تمرکز: عدم تمرکز و نقص حافظه از دیگر علائم اعتیاد به متادون هستند.
- توهم و هذیان: در موارد شدید، اعتیاد به متادون می‌تواند منجر به توهم و هذیان شود.
علائم اجتماعی
- انزوای اجتماعی: فرد معتاد به متادون تمایل به انزوا و دوری از اجتماع پیدا می‌کند. مشکلات در روابط: اعتیاد به متادون می‌تواند منجر به مشکلات در روابط خانوادگی و اجتماعی شود.
- مسائل شغلی: اعتیاد به متادون می‌تواند باعث غیبت از محل کار، افت عملکرد شغلی و در نهایت ازدست‌دادن شغل شود.
- فعالیت‌های مجرمانه: برای تأمین هزینه‌های متادون، فرد ممکن است به فعالیت‌های مجرمانه مانند دزدی یا قاچاق مواد مخدر روی بیاورد.
عوامل مؤثر بر مدت‌زمان ترک اعتیاد به متادون
مدت‌زمان ترک اعتیاد به متادون به عوامل مختلفی مانند سابقه مصرف مواد مخدر، دوز مصرفی متادون، وضعیت جسمی و روحی فرد و روش ترک اعتیاد بستگی دارد. به‌طورکلی، این فرایند می‌تواند از چند ماه تا چند سال به طول انجامد. مدت‌زمان ترک اعتیاد به متادون به عوامل مختلفی بستگی دارد که می‌توان آنها را به دودسته کلی عوامل فردی و عوامل بیرونی تقسیم کرد:
عوامل فردی شامل موارد زیر هستند.
- سابقه مصرف مواد مخدر: هرچه سابقه مصرف مواد مخدر فرد بیشتر باشد، به‌طورکلی ترک اعتیاد به متادون نیز زمان بیشتری می‌برد.
- دوز مصرفی متادون: هرچه دوز مصرفی متادون بیشتر باشد، ترک آن دشوارتر خواهد بود و به زمان بیشتری نیاز دارد.
- وضعیت جسمی و روحی فرد: سلامت جسمی و روحی فرد در روند ترک اعتیاد بسیار حائز اهمیت است. افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای یا مشکلات روحی ممکن است به زمان بیشتری برای ترک اعتیاد نیاز داشته باشند.
- انگیزه و تعهد فرد: انگیزه و تعهد قوی به ترک اعتیاد، نقش مهمی در سرعت و موفقیت این فرایند دارد.
عوامل بیرونی شامل موارد زیر هستند.
- روش ترک اعتیاد: روش‌های مختلفی برای ترک اعتیاد به متادون وجود دارد که هر کدام مزایا و معایب خود را دارند. انتخاب روش مناسب باتوجه‌به شرایط فرد می‌تواند بر مدت‌زمان ترک اعتیاد تأثیر بگذارد.
- حمایت اجتماعی: حمایت خانواده و دوستان در گذر از این مسیر دشوار، نقشی کلیدی دارد و می‌تواند به تسریع روند ترک اعتیاد کمک کند.
- دسترسی به خدمات درمانی: دسترسی به خدمات درمانی تخصصی و روان‌درمانی، در ترک اعتیاد به متادون بسیار مؤثر است.
روش‌های ترک اعتیاد به متادون
همانطور که اشاره شد، متادون خود می‌تواند اعتیادآور باشد و رهایی از این وابستگی ثانویه، فرایندی دشوار و زمان‌بر است. انتخاب روش مناسب برای ترک اعتیاد به متادون به عوامل مختلفی مانند سابقه مصرف مواد مخدر، دوز مصرفی متادون، وضعیت جسمی و روحی فرد و همچنین تمایل و شرایط او بستگی دارد. روش‌های رایج ترک اعتیاد به متادون شامل موارد زیر هستند.
- کاهش تدریجی دوز متادون: این روش رایج‌ترین روش ترک اعتیاد به متادون است. در این روش، پزشک به‌تدریج و بااحتیاط دوز متادون را در طول چند ماه یا چند سال کاهش می‌دهد. این روش به دلیل تدریجی‌بودن، علائم ترک اعتیاد را به حداقل می‌رساند و احتمال موفقیت در ترک اعتیاد را افزایش می‌دهد.
- سم‌زدایی سریع: در این روش، فرد به طور کامل مصرف متادون را قطع می‌کند و تحت مراقبت پزشکی قرار می‌گیرد. سم‌زدایی سریع می‌تواند علائم ترک اعتیاد را به‌شدت افزایش دهد و به همین دلیل، کمتر مورداستفاده قرار می‌گیرد. این روش برای افرادی که به دلیل شرایط خاص، امکان کاهش تدریجی دوز متادون را ندارند، مناسب است.
- درمان جایگزینی با داروهای دیگر: به واسطه این روش، در بهترین مرکز متادون درمانی در تهران از داروهای دیگری مانند بوپرنورفین یا نالترکسون برای کمک به ترک اعتیاد به متادون استفاده می‌شود. همانطور که گفته شد؛ این داروها با اتصال به گیرنده‌های اپیوئیدی در مغز، علائم ترک اعتیاد را کاهش می‌دهند و به فرد در عبور از این دوره دشوار کمک می‌کنند.
سخن پایانی
متادون، ابزاری قدرتمند در مسیر رهایی از اعتیاد به مواد افیونی است. اما استفاده از این ابزار، نیازمند آگاهی و احتیاط است. مصرف بیش از حد متادون، چه به‌صورت عمدی و چه به‌صورت تصادفی، می‌تواند منجر به اعتیاد به این دارو شود. اعتیاد به متادون، عوارض جانبی ناخوشایندی مانند تهوع، استفراغ، یبوست، سرگیجه و خواب‌آلودگی را به همراه دارد و ترک آن نیز به‌دشواری ترک اعتیاد به مواد افیونی است.
